Chuyện khó tin - Những tài sản không người thừa kế ở Nhật !!

Trong căn hộ ba phòng ngủ ở Edogawa, phía đông Tokyo, những gì còn lại từ cuộc sống của chủ nhân đã qua đời hiện hữu khắp nơi, từ bức ảnh gia đình ố vàng, tới máy sấy tóc bám bụi, những tờ 100 yên nhàu nhĩ, tạp chí và sách báo cũ.

Tay đeo găng, nhân viên công ty dọn dẹp Bxia sàng lọc đồ đạc, đóng gói vào hộp. Người quá cố là một phụ nữ 76 tuổi, chết khi ở một mình và vài tháng sau mới được phát hiện. Bà có con gái, nhưng cô đã từ lâu không đoái hoài đến mẹ.

Cô con gái đã thuê Bxia dọn dẹp đồ đạc mẹ để lại. Làm theo hướng dẫn của cô, nhân viên công ty để riêng tiền mặt, đồ đạc có giá trị, giấy tờ quan trọng, thắt lưng và phụ kiện kimono, cùng đồ sơn mài. Những thứ khác sẽ được chất lên xe tải để vứt bỏ hoặc chở tới trung tâm tái chế và bán cho khách hàng ở nước ngoài. Công việc dọn dẹp kéo dài hai ngày, với chi phí 3.520 USD.

"Chúng tôi rất bận", Miwa Yuzawa, giám đốc Bxia, công ty có trụ sở tại Tokyo, nói. "Có nhiều người già chết, thường là trong cô độc, còn người thân không có thời gian hoặc sức lực dọn dẹp đồ đạc của họ".

Tại quốc gia dân số đang già hóa nhanh chóng, nơi tỷ lệ tử vong cao gấp đôi tỷ lệ sinh, phân loại tài sản người chết là công việc có nhu cầu cao, cũng là cơn ác mộng với chính quyền nếu không có thân nhân tới nhận tài sản thừa kế.

Yuzawa cho hay trong khi dọn dẹp căn hộ ở Tokyo của một phụ nữ qua đời gần đây, nhân viên của cô tìm thấy bản di chúc được lập từ năm 1998, giúp việc xử lý tài sản dễ dàng hơn. Tuy nhiên, nhiều người già qua đời không để lại bất kỳ di chúc nào, khiến chính quyền địa phương gặp nhiều khó khăn trong tìm kiếm người thừa kế.

Theo điều tra dân số quốc gia từ năm 2020, Nhật Bản có 21,1 triệu hộ gia đình chỉ có một thành viên, tăng 14,8% so với năm 2015. Khoảng 6,7 triệu trong số đó là người trên 65 tuổi sống một mình.

Số cặp vợ chồng đăng ký kết hôn năm 2022 là 519.823, giảm 35% so với năm 2000. Khảo sát năm 2021 của chính phủ cho thấy 17,3% đàn ông và 14,6% phụ nữ trong độ tuổi 18-34 bày tỏ không có ý định kết hôn, báo hiệu các hộ gia đình độc thân sẽ tiếp tục tăng trong những năm tới.

Xu hướng nhân khẩu học này làm nảy sinh một vấn đề khác. Năm 2021, kho bạc nhà nước tiếp nhận 64,7 tỷ yên (456 triệu USD) từ tài sản của người chết mà không có người thừa kế, tăng 7,8% so với năm 2020 và gần gấp đôi so với 10 năm trước.

Yuko Takeuchi, luật sư chuyên về luật thừa kế, cho hay về mặt pháp lý, khi người qua đời không để lại di chúc, họ hàng xa như cháu gái hay cháu trai đều có thể được coi là người thừa kế.

"Khi không tìm được người thừa kế và người chết không lập di chúc, tòa án có thể chỉ định một người quản lý để xử lý tài sản nếu có bên liên quan yêu cầu", Takeuchi nói. Người quản lý này sẽ nộp các khoản thuế hoặc hóa đơn người quá cố còn nợ, đảm bảo người đã khuất không có người thừa kế trước khi chuyển tài sản cho chính quyền.

Tuy nhiên, không phải mọi tài sản không người thừa kế đều xử lý theo cách này, bởi đòi hỏi nhiều thời gian và tiền bạc, Takeuchi nhận định.

Bên muốn được chỉ định làm người quản lý tài sản thừa kế của người đã khuất phải nộp trước một triệu yên cho tòa án, nên chỉ những người có lợi ích nhất định, như chủ nợ của người đã chết, mới tiến hành thủ tục này.

"Do đó, trên thực tế, nhiều tài sản của người quá cố rơi vào trạng thái mắc kẹt, kể cả tiền trong những tài khoản ngân hàng bất hoạt", Takeuchi nói, nhắc đến các khoản tiền gửi không ai động đến trong 10 năm hoặc lâu hơn.

Mỗi năm, số tài khoản ngân hàng bị xếp vào diện "bất hoạt" có trị giá khoảng 120 tỷ yên. Theo luật mới, chính quyền được phép sử dụng nguồn tiền này để hỗ trợ các tổ chức phi lợi nhuận. Ngày 21/6, quốc hội Nhật Bản thông qua luật sửa đổi, mở đường cho các khoản tiền này được đầu tư vào các công ty khởi nghiệp vì sứ mệnh cộng đồng.

Việc xử lý tài sản bằng tiền được cho là dễ dàng hơn rất nhiều so với bất động sản, khi ngày càng nhiều căn nhà bị bỏ hoang vì chủ cũ nó qua đời.

Sau Thế chiến II, Nhật Bản xây dựng nhiều khu nhà xã hội do chính quyền địa phương quản lý để giải quyết tình trạng thiếu nhà ở. Sau khi bong bóng bất động sản vỡ vào đầu những năm 1990 kéo theo suy thoái kinh tế, những ngôi nhà này chủ yếu cho người già, người có thu nhập thấp và người khuyết tật thuê với chi phí hợp lý.

Theo Yoshio Nagakawa, giám đốc cơ quan quản lý nhà khu vực thủ đô Tokyo, hiện còn 251.000 căn hộ kiểu này ở thành phố và vùng xung quanh. Tác động của già hóa dân số lên dân cư ở đây đặc biệt nghiêm trọng. Tính đến 31/3/2022, có 52.886 hộ trong nhà ở xã hội, tương đương 24,9%, có người từ 75 tuổi trở lên sống một mình, tăng so với 24,3% năm 2021.

Trong khi đó, hiện tượng "cái chết cô độc" tăng đột biến ở người sống một mình như cụ bà 76 tuổi tại Edogawa. Có 580 người già qua đời một mình trong năm 2019 và 675 trường hợp trong năm 2021, nghĩa là mỗi ngày có gần hai người chết cô độc trong căn hộ thuộc sở hữu của thành phố. Xử lý tài sản họ để lại trở thành vấn đề gây đau đầu.

"Khi chủ cũ qua đời mà không tìm được với thân nhân, chúng tôi phải dán thông báo trước cửa nhà, đợi một hoặc hai tháng để xem có ai liên lạc hay không", Nakagawa nói.

Sau thời gian này, nếu không có người liên lạc, chính quyền sẽ thay khóa căn hộ, tiếp tục dán thông báo mới và chờ ba tháng trước khi chuyển đồ đạc của người đã khuất ra ngoài. "Vì vậy, mất khoảng 6 tháng để người thuê mới chuyển vào ở", Nakagawa cho hay.

Tình trạng nhà bỏ hoang đang xuất hiện ngày càng nhiều khắp các khu dân cư ở Nhật Bản với tốc độ đáng báo động. Tại phường Setagaya ở Tokyo, cách đại học Komazawa vài phút đi bộ, khoảng 10 ngôi nhà bị bỏ hoang, tường bong tróc, cỏ dại phủ kín, tạo thành môi trường sống cho các loài động vật như mèo, cầy hương.

Theo khảo sát năm 2018, Setagaya có hơn 50.000 căn nhà bỏ hoang, cao nhất trong số các khu dân cư ở Nhật Bản.

"Trong nhiều vụ, chủ sở hữu đã chết nhưng người thân không biết họ được thừa kế nhà", Taeko Chiba, quan chức phường Setagaya phụ trách quản lý nhà hoang, nói và nhấn mạnh quá trình tìm kiếm người thừa kế có thể mất vài tháng.

Tadataka Arie, người đứng đầu Akiya Concierge, tổ chức phi lợi nhuận ở Nara chuyên hợp tác với các thành phố để giải quyết vấn đề nhà bỏ hoang, cho hay tình trạng này sẽ ngày càng tăng và không có biện pháp khắc phục nhanh chóng. Năm ngoái, số trẻ sơ sinh ở Nhật Bản là 770.747, trong khi số ca tử vong là 1,57 triệu.

"Con số này nghĩa là sẽ còn nhiều nhà bỏ hoang tăng lên trong những năm tới", Arie nói.

Ngoài ra, yếu tố tâm lý cũng khiến nhiều người không quan tâm đến việc bán, cho thuê hay phá dỡ tài sản bỏ hoang. Một nghiên cứu năm 2015 của chính phủ Nhật Bản cho thấy gần 1/3 số người thừa kế nhà bỏ hoang có ý định giữ nguyên hiện trạng, bởi họ muốn lưu giữ kỷ niệm về cha mẹ hoặc người thân.

Đó là lý do những công ty như Bxia tồn tại. Ở Nhật Bản, nghề này được gọi là chuyên gia phân loại đồ đạc của người quá cố. Thậm chí có một tổ chức tư nhân cung cấp chứng chỉ hành nghề cho người phân loại.

"Trước đây, việc phân loại đồ đạc trong nhà của người quá cố thường được giao cho các công ty dọn dẹp thông thường. Giá trị tinh thần của những món đồ này với người còn sống không được tính đến trong quá trình dọn dẹp", Masayoshi Hasegawa, giám đốc điều hành của hiệp hội phân loại đồ đạc của người quá cố, nói.

Để được cấp chứng chỉ hành nghề, ứng viên cần vượt qua bài kiểm tra về mức độ nhạy cảm với nhu cầu của thân nhân người quá cố. Nhu cầu tuyển dụng nghề này đang tăng nhanh, theo Hasegawa. Tổ chức của ông hiện có 48.000 thành viên được cấp chứng chỉ.

"Tính đến năm 2025, những người thuộc thế hệ bùng nổ dân số của Nhật Bản sẽ từ 75 tuổi trở lên", ông nói, nhận định mỗi năm sẽ có nhiều người chết hơn, kéo theo vấn đề thừa kế gia tăng.

"Với tỷ lệ sinh giảm, sẽ xảy ra tình trạng thiếu lao động", ông giải thích. "Nghĩa là những người dọn dẹp như chúng tôi sẽ không bao giờ thiếu việc".